Mooi Dichtbij logo

MIDDEN - DELFLAND

Link naar de agenda Link naar nieuwspagina's Link naar de cultuur- en recreatuekaart Thema afbeelding
Mooi Dichtbij logo

MIDDEN - DELFLAND
IN BEELD

Mooi Dichtbij logo klein
  [Start] [Agenda] [Nieuws] [Plattegrond]

 

De Abtswoudseweg vóór de grote verandering en virtuele wandeling Papsou Toen

2 september 2020. Het is dit jaar precies 60 jaar geleden dat het agrarische gebied van de Lage Abtswoudsche Polder, ook Papsou genoemd, door de stad Delft werd geannexeerd om grootschalige woningbouw uit te voeren. Op 1 februari 1960 ging de gehele polder van Schipluiden naar Delft. Er liep één weg dwars door de polder: de eeuwenoude Abtswoudseweg, een ontginningsweg. Tussen 1960 en 1990 werden achtereenvolgens de wijken Poptahof, Voorhof, Buitenhof en Tanthof gebouwd. In twee afleveringen is de verdwenen, voornamelijk agrarische, bebouwing langs deze eeuwenoude polderweg beschreven in jaarboeken van de Historische Vereniging Oud-Schipluiden in 2017 en 2018.

Video-wandeling langs de Abtswoudseweg

Virtuele wandeling Papsou Toen

Tijdens het onderzoek naar het agrarisch verleden van Abtswoude is veel beeldmateriaal tevoorschijn gekomen. Met behulp van digitale technieken is op internet een virtuele wandeling gemaakt langs de veelal verdwenen boerderijen en andere bebouwing: Papsou Toen. Klik op het plaatje, en vervolgens op de knop Beleven.

Virtuele wandeling Papsou Toen

Geschiedenis: De Hof van Delft, de Hoflanden

In Popswoude, een oude naam voor Abtswoude, werd al in de Romeinse tijd gewoond op de hogere delen en oeverwallen. Maar vanaf de tweede eeuw werd het gebied te nat. Later, vanaf de tiende eeuw, werd het gebied rond Delft beheerd door de graven van Holland. Zij deden dit namens de keizer van het Duitse Rijk en stichtten hoven van waaruit de verkaveling en ontginning plaatsvonden. Vanuit een centraal gelegen hofgebouw (vroonhoeve, een agrarisch bedrijf) werd de Hof van Delft bestuurd en werd er rechtspraak uitgeoefend. Het hofgebouw, de hof van Delft, was gelegen aan de oostzijde van de Delf (later Delftsche Schie), nabij de huidige Abtswoudsebrug, waar in 1251 het klooster Koningsveld werd gesticht.

Bij de ontginning moest de wildernis toegankelijk worden gemaakt. Het moerasbos werd verwijderd en overtollig water werd afgevoerd. Hiervoor werd het kanaal de Delf gegraven, de noordelijke verlenging van het riviertje de Schie. Sloten dwars op de Delf zorgden voor de afwatering van de aan beide zijden gelegen gebieden, Papsou en Ruyven. Om het ontgonnen gebied van de huidige Lage Abtswoudsche polder te beschermen tegen overstromingen vanuit het onontgonnen gebied werd de Tanthofkade aangelegd, die in de tweede helft van de twaalfde eeuw gereed kwam.

Kruikius 1712
Kaart van Kruikius (1712) met de Papsouse Wegh en boerderijplaatsen.

De vroegste boerderijen in de Lage Abtswoudsche polder waren gelegen op het hoger liggende veen, op de grens van veen en klei. Vanuit de vroonhoeve werden op een bepaald moment wegen aangelegd naar het oosten (de Delfgawech) en naar het Westen (de Papsouseweg); beide wegen maakten een haakse bocht om het ontgonnen gebied beter te ontsluiten. Op kaartblad 18 van de Atlas van Kruikius (1712) lopen de meeste sloten in de Papsousepolder in rechte lijn van de Schie naar de Tanthofkade. Dit suggereert dat de op deze kaart geheten Papsouse Wegh pas werd aangelegd, nadat het slotenpatroon voltooid was. Nieuwe boerderijen werden vanaf die tijd langs deze weg gebouwd.

Sint Maartensrecht en Abtsrecht

Abtswoude is een van de oudste gebieden van de Hof van Delft, waar al vanaf het begin van de elfde eeuw bewoning plaatsvond. Al vroeg werden delen van het hofland vrijgemaakt (niet meer tot de hof behorende). De bisschop van Utrecht kreeg in 1018, of kort hierna, 96 morgen hofland in bezit, vernoemd naar de patroonheilige van het bisdom, Sint Maarten, aangeduid met het Sint Maartensrecht. De strook land liep met nog eens 50 morgen vanaf de Tanthofkade door tot aan Schipluiden.
De abdij van Egmond ontving van Graaf Floris I (regeerperiode 1049-1061) negentien hoeven aan weerszijden van de Delf, het Abtsrecht. Abtsrecht en Sint Maartensrecht verkregen zowel bestuurlijke als rechterlijke bevoegdheden.

De straatnaam Abtsrecht en het fietspad Sint Maartensrechtpad herinneren aan de twee oude rechtsgebieden.

Popteswolde, Popswoude, Papsou, Abtswoude

De oudste benaming van het gebied is Popteswolde (woud van Popta, een Friese persoonsnaam). Vóór het ontstaan van het graafschap Holland was dit gebied onderdeel van West-Frisia. Via diverse verbasteringen ontstond de naam Papsou. Als officiële naam werd Abtswoude gekozen, vernoemd naar het Abtsrecht. De naam Papsou leeft voort in Delft, waar de Papsouwselaan nu leidt naar Abtswoude, dat in de volksmond overigens nog steeds Papsou wordt genoemd. Het eerste deel van het uitbreidingsgebied kreeg de naam Poptahof.

Gemeente Hof van Delft

Hof van Delft was tot 1795 een ambachtsheerlijkheid en bestond uit een onoverzichtelijke lappendeken. Diverse delen van het gebied waren in de loop van de tijd uit de hof genomen, naast het Abtsrecht en het Sint Maartensrecht ook Vrijenban en Vrouwenrecht. In 1795, de Franse tijd, werd het ambacht een municipaliteit, bestuurd door een volksvertegenwoordiging. In 1798 ging de municipaliteit over in de gemeente Hof van Delft. Dit duurde slechts kort want op 1 januari 1812 werd de gemeente opgeheven en de grond werd verdeeld tussen de gemeenten Delft en ’t Woudt. Echter, op 1 april 1817 werd deze opdeling weer ongedaan gemaakt en werd de gemeente Hof van Delft weer gevormd en in 1832 zelfs verder uitgebreid met de gemeente Hoog- en Woud-Harnasch en in 1855 met de gemeente Groeneveld. In de aanloop naar de instelling van het kadaster in 1832 vond nog een grondruil plaats tussen Hof van Delft en Vrijenban. Wellicht dat toen ook de meest noordelijke strook percelen zuidelijk van de Abtswoudseweg en dit deel van de weg naar Delft zijn overgegaan.

Gemeente Hof van Delft 1866
Gemeente Hof van Delft 1866 (gele contour)en Abtswoudseweg (rood).

Spoorbaan 1847

In 1847 werd de spoorbaan Delft-Schiedam aangelegd, waardoor boeren hun weilanden doorgesneden zagen. Wel waren er op enkele plaatsen overgangen aangebracht. Het gebied tussen de spoorbaan en de Delftsche Schie (nabij Delft) werd geleidelijk ingevuld met industrie en woningbouw voor arbeiders. Het land aan de westzijde van de spoorbaan bleef agrarisch.

Gemeentelijke herindelingen 1921, 1960 en 2004

In 1921 werd de gemeente Hof van Delft opgeheven. Het grootste deel van het grondgebied ging naar de gemeente Schipluiden; de rest naar Delft. Ook Abtswoude, een strook land in de Krakeelpolder, de Lage Abtswoudse polder en het deel van de Noord Kethelpolder tot de grens met Kethel, kwam bij Schipluiden, en dus ook de Abtswoudseweg, vanaf de knik in de weg.

Op 1 februari 1960 werd geheel Abtswoude bij Delft gevoegd. De chef van Bureau Bevolking van Delft stelde al snel voor, op aandringen van de hoofdbesteller van de PTT (postbezorging), de straatnaam te veranderen in Abtswoude, dit om verwarring te voorkomen met de reeds bestaande Abtswoudseweg bij de Schie. Pas in het raadsbesluit van 30 januari 1997 werd de straatnaam veranderd in Abtswoude.

De meest recente gemeentelijke herindeling vond plaats op 1 januari 2004, waarbij de gemeente Midden-Delfland ontstond. Het open veenweidegebied tot aan de grens met Kethel ging over naar deze nieuwe gemeente. Een groenstrook langs de wijk Tanthof, bestemd voor recreatie, bleef bij Delft.

De Provincialeweg 15

Al voor de Tweede Wereldoorlog bestond het plan voor de aanleg van Provincialeweg 15 langs Delft, die Den Haag met Schiedam moest verbinden en deels geprojecteerd werd over de Abtswoudseweg. Ter voorbereiding hiervan werden in de periode 1939-1940 stroken grond langs de Abtswoudseweg door de provincie aangekocht.
In 1938 was men al begonnen met het storten van zand ten behoeve van de provinciale weg ter hoogte van de Woudweg in Schiedam-Kethel, maar met de techniek van toen kon geen stabiele basis worden gecreëerd op de slappe ondergrond. In de tweede helft van de jaren zestig kwam de Provincialeweg 15 gereed. Deze weg liep van Den Haag, langs het in 1963 geopende winkelcentrum ‘In de Bogaard’ in Rijswijk, naar de Kruithuisweg. Het resterende deel van de weg naar Schiedam verdween van tafel.

Abtswoudseweg bij de knik glasnegatief 1937
Abtswoudseweg bij de knik, ter hoogte van het huidige Pad van Troje. Fotograaf onbekend, glasnegatief 1937.

Voorhof, Buitenhof, Tanthof

Het gebied rond de Abtswoudseweg is in twee fases herontwikkeld. De eerste fase begon vrijwel onmiddellijk nadat Abtswoude naar Delft was overgegaan, op 1 februari 1960. Op 12 juli 1960 stelde de gemeenteraad van Delft het uitbreidingsplan Voorhof II vast. Op 22 februari 1961 besloot de gemeenteraad tot onteigening in het belang van de volkshuisvesting. Goedkeuring van Provincie Zuid-Holland voor het plan kwam op 13 april 1961. Alle aanwezige bebouwing werd gesloopt en het betreffende deel van de Abtswoudseweg werd verbreed tot Provincialeweg 15.

De tweede fase was de bouw van de wijk Tanthof, vanaf het midden van de jaren zeventig tot in de jaren tachtig. Hier bleef de Abtswoudseweg grotendeels intact. Bovendien werd bij het maken van de plannen rekening gehouden met de aanwezige boerderijen en werd getracht deze een nieuwe functie te geven. Slechts één boerderij kon uiteindelijk in bedrijf blijven: de boerderij van Gerard van Winden ligt nu midden in de wijk Tanthof. De meeste andere boerderijen kregen uiteindelijk toch een woonfunctie.

Abtswoudseweg 5
Abstwoudseweg 5, boerderij van Van der Maarel. Foto gemeente Den Haag 1967.

Virtuele wandeling Papsou Toen

Tijdens het onderzoek voorafgaand aan de publicatie van de twee artikelen is veel beeldmateriaal boven tafel gekomen, vooral van particulieren. Met toestemming voor publicatie kan de kan de sfeer van deze oude ontginningsweg en de vroegere bebouwing nog beleefd met Virtuele wandeling Papsou Toen. Copyright berust bij de aangegeven fotografen.

Abtswoudseweg 12
Abtswoudseweg 12, de timmermanswerkplaats van de gebroeders Bakker. Foto Jaap Hoekstra.

Abtswoudseweg 32
Abswoudseweg 32, boerderij van de familie Lansbergen. Na brand in 1942 is een nieuwe boerderij gebouwd. Foto familie Lansbergen.

Abtswoudseweg 40
Abstwoudseweg 40, oude boerderij van de familie Moerman, gesloopt in 1927. Fotograaf onbekend.

Abtswoudseweg 64
Abtswoudseweg 64, boerderij van Kalisvaart. Foto Ton Kerklaan 1983.

Meer lezen:

05 maart 2024